Filosofische ontmoeting met Franciscus van den Enden

Filosofie in Den Haag organiseert een zondagmiddag rond Franciscus van den Enden, een miskend en revolutionair denker die vooral bekend is als ‘de leermeester’ van Spinoza. Recent is zijn boek Vrije staatkundige stellingen in het modern Nederlands verschenen. Filosoof en uitgever Erno Eskens geeft een lezing over Van den Endens denken en leven. Een leven dat soms lijkt op dat van een spannende roman.

Franciscus van den Enden (1602-1674) heeft lang in de schaduw van zijn beroemde leerling Spinoza gestaan, omdat van hemzelf geen filosofisch geschrift bekend was. Pas in 1990 werd duidelijk dat Van den Enden, die in kunstwerken van Rembrandt handelde en een Latijnse school in Amsterdam leidde, toch zelf boeken had geschreven. Twee anonieme geschriften werden aan hem gekoppeld. Die geschriften blijken ronduit revolutionair.

Van den Endens Vrije Politijke Stellingen – nu vertaald als Vrije staatkundige stellingen – is een radicaal pleidooi voor democratie, gelijkheid en emancipatie. Het boek bevat vrijwel alle grote ideeën die we gewoonlijk aan Spinoza toeschrijven. Maar Van den Enden publiceerde vijf jaar eerder.

Door zijn opmerkelijk progressieve standpunten kreeg Van den Enden een disputeerverbod. Mede daarom vertrok hij in 1671 naar Parijs, waar hij opnieuw een Latijnse school stichtte. Toen Lodewijk de Veertiende een jaar later de Nederlandse Republiek binnenviel, zat hij plotseling achter vijandelijke linies. Hij bedacht een manier om Lodewijk de Veertiende af te zetten en een nieuwe republiek in Frankrijk te vestigen. Maar dat mislukte vanwege een spion.

Over Erno Eskens
Erno Eskens, voormalig programmadirecteur van de ISVW, gaat in op het turbulente leven en de denkbeelden van Van den Enden. Onlangs verscheen van Eskens het boek Denkers en dwalers. Een geschiedenis van de filosofie in de lage landen (ISVW Uitgevers), waarin hij uiteraard ook aandacht besteedt aan Spinoza en Van den Enden. Eskens is uitgever filosofie en wetenschap bij Noordboek. Bij die uitgeverij verscheen de hertaling van de Vrije staatkundige stellingen.